Эһэлэрбит Аҕа дойду сэриитигэр
Сидоров Роман Васильевич (1911-1991)
Аҕабыт Сидоров Роман Васильевич 1911 сыллаахха Мэҥэ Хаҥа ас улууһугар Алтан нэһилиэгин Өлөчөйүгэр дьадаҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ.
1941 сыллаахха бастакы хомуурга Советскай Армияга ынырыллыбыта. Мэҥэттэн барааччы элбэгэ үһү. Дьиэтигэр кырдьаҕас аҕата, кэргэнэ, үс саастаах уола уонна кыра балта хаалбыттар. Биир дойдулаахтарын кытта бииргэ айаннаабыттар. Стрелок буоларга үөрэппиттэр. 1942 сыл саҥатыгар үөрэх бүтэн уонча хонук айаннаан Москвага тиийбиттэр.
Салгыы Калининскай фронна утаарыллыбыттар.Оччотооҕу сырыы-айан олус эрэйдээх эбит. Аара быстах чааска тубэһэн холбоспуттар, винтовка ылбыттар.
Биир обургу нэьилиэнньэлээх пууҥҥа биһиэннэрэ фашистсаллааттарын ковойдаан иһэллэрин көрбүппүт. Күөх синиэллээхтэр, бачыыҥкалаахтар, бары эдэрдэр. Таҥасиара – саптара чарааһын өйдөөн хаалбыппын. Биһигини тохтоппокко иннибит диэки ыытан иһэллэр. Дэриэбинэлэргэ олохтоох нэһилиэнньэни кыргыбыттарын, үөдэн-таһаан онорбуттарын Өлбүт-сүппүт элбэҕэ, күөл кытыытынааҕы дьиэҕэ ааныгар эдэр дьахтар өлө сытара. Аттыгар кырдьаҕас оҕонньор оҕолорун кытта ытаһа-соҥоһо хаалаахтаабыттара. Киһи сүрэҕэ кымаахтаьар сылгыга кэтиллэ түһэрбит элбэх буолара. Хаһан, хайдах хомуйаллара буолла дии саныырбыт. Кылгас – кылгастык ытыалаһан да ыларбыт. Ити арааһа кимэн киирии да эбитэ буолуо. Ол биһиэхэ, нууччалыы билбэт дьоҥҥо соччо- бачча өйдөммөтөҕө. Үксүгэр улахан быһаарыы да баара көстүбэт курдуга.
Арай дьэ командирдарбыт кэлии- барыы бөҕө буоллулар. « Киэһэ кимэн киирэбит. Бэлэмнэнин,» – дэһэллэр. Киэһэ им сүтүүтэ дьиэбит умайда диэн буолла. Ойон тахсыталаатыбыт. Хата тэйичч турар дьиэ умайбыт эбит. Ити икки ардыгар, дьэ, доҕоор, тула өттүбүт тыас-уус, дэлбэритэ баран ахан турда эбээт! Төттөрү дьиэбитигэр куоттубут. Ким да тугу да быьаабат. Улахан дьиэбит үллэх гына түһэн баран сууллан эрэрэ.Мин тоҕо эрэ үөһэ ыттан турарым. Эһиллэн тиийэн истиэнэҕэ саалынным, онтон дьиэ ортотуар сууллубут бэрэбинэлэргэ биллэҕэ түспүппүн.Өй-эй буоларым быыһыгар өйдөнө сатаан сырдык көстөр сирин диэки сыыллан таҕыстым. Хайдах эмэ гынан төбөбүн харыстыыр баҕалааҕым. Төһө өр буолбуппун билбэппин. Наһыылкалаах дьоннор кэлэннэр лазарекка илдьибиттэрэ.
Атаҕым сүллэччи иһэн хаалбытын хаатыҥкабын хайа быһан ыллылар. Остуолга сытыара охсон хайыта-тырыта быһыталаат, өр гымматылар, бэрэбээскилээн кэбистилэр. Миэхэ испискэ хаатын быһаҕаһын саҕа, мин көрдөхпүнэ, чугуун эмтэркэйин туттаран кэбистилэр. Дьиэбитигэр миинэ түспүт буоллаҕа буолуо. Синиэлим сиэбигэрөр укта сылдьыбытым.
Роман Васильвич ити курдук 1942сыл олунньу 13 күнүгэр араанньа буолан сэрии хонуутуттан тахсыбыта. Тоҕус ый устата Ивановскай, Псковскай уобаластар госпиталларыгаркэритэн эмтээбиттэр. Сыпной тиипкэ хаптаран өлө сыспыт. Сэриилэһэр чааһыгар иккистээн тиийэ сылдьыбыт. Араанньата хос бэргээн госпитальга иккистээн утаарбыттар.
Дьэ, сыт-сымар ыарахана, ыарыы-ынчык, дьон арааһа манна баара. Биир врач аанньа ахтан эмтээбэккэ атахпын сытыта сыспыта. Хата үөһээ мэндиэмэҥҥэ көһөөннөр нуучча дьахтара врач кыһаллан-мүһэллэн эмтээн, санаам көнньуөрэн үтүөрэр аакка барбытым, – барбытым диэн кэпсиирэ.
Атаҕа хаамтарбат буолан алта ыйга уоппуска биэрэннэр, 1943 сыл үүнүүтүгэр баттыгынан дойдутугар кэлэр. Байыаннай медицинскэй комиссиянан сыыллыбыта. Бэйэтэ мас атах оностон хойукка дылы онтукатынан сылдьыбыта.Иккис группалаах инвалид оҥорбуттарын военкомакка сүтэрэннэр онтукатынан туһамматаҕа. Бүтэйдээх балыыһатыгар завхозтаабыта, маҕаһыыннарга атыыһыттаабыта. Оскуолаҕа үөрэммэтэгэ эрээри учуутал быраатыттан үөрэнэн бэртэхэй суруксут этэ. Кэлин Өлөчөйгө оҕуруокка биригэдьиирдээбитэ, кочегаардаабыта, түөрт алааһы остоолбо бутэйдээбитэ тураллар, любитель- булчут сыллата биэстии алталыы сүүс солкуобайдаах туулээҕи туттарара, куһу, куобаҕы кыайа бултуура. Сайын аайы аймахтарынан кыттыһан моой оттуура. 80 сааһыгар дылы кыайарынан сылдьыһара, балыктыырын олус таптыыра дьонун-сэргэтин булдуттан матарбат этэ. Дьоҥҥо үчүэй сыһыаннаах буолан ыалдьыттар- огонньотторо кэлэ тураллара. Ол тухарысытыы киирсиилэр дуобакка, хаартыга буолаллара.Сарсын аахсыах буолан арахсаллара.
1949 сыллаахха кэргэнэ ыарахан ыарыыттан өлөн туөрт оҕолоох огдообо хаалбыта.Кыра кыыһа биирин да туола илигэ, онтон түөртээх, биэстээх уонна уон биирдээх оголорун балтылара көмөлөһөн этэннэ улааппыттара. Улахан уол биллэр фотограв, иккис уол зоотехник, кыргыттара учуутал уонна врач буолан олороллор.
Өлөчөй бөһүөлэгин ытык кырдьаһа, улэ, сэрии ветерана, элбэх сиэн эһээтэ, “За отвагу” бойобуой уонна элбэх юбилейнай медаллар кавалердара 80 сааьыгар дылы велосипед тэбэ, кыралаан бултуу сылдьан кыра уолугар дойдутугар олорон хаама сылдьан 1991с бу олохтон туораабыта.
Аҕабыт , эһээбит сырдык аата биһиги айахха умнуллубат ытык өйдөбүл!
2020 сыл.
ата рождения и смерти, подразделение где служил, воспоминания, биография.
Распечатать