Кладкин Федор Маркович

Улуу кыайыыны уһансыбыт аҕабыт туһунан ахтыы.
Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Кыайыы 75 сылын туолара киһи аймаҕы барытын долгутар. Сэрии ыар илиитэ, тымныы тыына хас биирдии ыал аанын тоҥсуйбута… Биьиги да аймаҕы тумнубатаҕа…
Биһиги аҕабытын Кладкин Федор Марковиһы дьылҕата арҕаа буолбакка, илиҥҥи кыраныыссаҕа тириэрдибитэ 1943 сыллаахха Советскай Армия кэккэтигэр ыҥырыллан, Аҕа дойду Улуу сэриитигэр японскай милитаристары урусхалласпыта.
Аҕабыт Кындалтан төрүттээх. Түөйэ үрэҕиттэн 2 км сиргэ баар “Сааһаабыт” диэн кыра алааска оҕо сааһа ааспыта. Аҕата Дмитрий Игнатьевич Павлуцкай төрүт Кындал олохтооҕо, ийэтэ, Ефремова Харитона Афанасьевна Таатта улууһун Тыараһа нэһилиэгэр олорор Ефремовтар кыыстара этэ. Уолчаан 7 саастааҕар аҕата ис тиибинэн ыалдьан олохтон туораабыта. Ийэтэ барыта 8-та оҕоломмутуттан 3 уол хаалбыта. Саамай улаханнара биһиги аҕабыт этэ. Кини эдэр эрдэҕинэ бэйэтигэр сөп эттээх-сииннээх сырдык хааннаах орто уҥуохтаах киһи этэ. Аҥардас ийэ оҕото буолан, кыра сааһыттан ыарахан үлэни кытары эриһэн үөскээбитэ. Колхозка окко үлэлиир, ат айааһыыр, сылбырҕа, бэйэтин кыанар оҕо эбит..Түөйэ, Арыылаах оскуолаларыгар үөрэнэн 5 кылааһы бүтэрбитэ, тулаайах буолан салгыы үөрэммэтэҕэ. 1940 сыллаахтан “Кыһыл үүнүү” колхозка чилиэн быһыытынан киирэн, 16 саастааҕыттан колхозтаах аатын ылбыта. Улаатан иһэн Кындалга, Лаҥкылыга, “Кыым” колхозка от мээрэйдээччинэн, учуоччук биригэдьииринэн үлэлээбитэ. Ийэтэ үс оҕолоох аҥардас хаалан баран, Кладкин Марк Григорьевич диэн огдообо киһиэхэ кэргэн тахсыбыта. Икки уолун Кладкин аатынан суруйтаран, улахана Федор Маркович, кырата Николай Маркович Кладкин буолбуттара.Ортоку уолун Көстөкүүнү абаҕата Семен Игнатьевич Павлуцкай иитэ ылан аата-суола уларыйбатаҕа. Маачаха аҕалара Марк Григорьевич 1941с. уһун ыарыыттан күн сириттэн барбытынан ийэтэ Харитина Афанасьевна ыарахан кэмҥэ олоҕо өссө ыараабыта. Бэйэтин курдук кыһалҕалаах олохтоох үс оҕолоох огдообоҕо, оччолорго сайдыылаах киһиэхэ, суоту-учуоту билэр Борис Тихонович Винокуровка кэргэн тахсыбыта.
Аҕабыт 1943 сыллаахха бэс ыйын 10 күнүгэр бэбиэскэ тутан Армияҕа барбыта. Бастаан Бурятияҕа Кяхта куоракка, онтон Читинскэй уобаласка сулууспалаабыта. Салгыы Даурия куорат таһыгар Соросун диэн станцияҕа балтараа сыл кэриҥэ сулууспалаабытын кэннэ кини чааһын 1945 сыл ыам ыйын 4 күнүгэр Забайкальскай фроҥҥа Япония Квантунскай армиятын утары сэриигэ киллэрбиттэрэ. Аҕабыт ручной пулеметчик, миномет наводчигын быһыытынан сылдьыбыта. Бу курдук Армияҕа түөрт сыл сылдьан, элбэх эрэйи эҥэринэн тэлбитэ. .Манна истиэп дойдуга 20 хонугу быһа сатыы поход оҥорон сэриилэспиттэр, сороҕор икки суукка устата уу испэккэ сылдьыбыттар. Ручной пулеметчик миномекка наводчик быһыытынан сэриилэспитэ. Сэриигэ олус эрэйи көрбүтэ. “Күҥҥэ 30, 50 км-даах сири ыарахан таһаҕастаах сатыы хаамарбыт. Ол быыһыгар олус ыарахан үлэ. Биирдии саллаат 3 метр,5 метр, 9 метр уһуннаах тааһы хаһан траншея хаһар этибит. Күннэри-түүннэри утуйбакка, үчүгэйдик аһаабакка, сынньаммакка, тохтоло суох өлөр өлүү ааныгар уот ортотугар сылдьан сэриилэһэрбит”- диэн биһиэхэ кэпсиирэ. Манчжурия, Слонер куораттары ылан, Хайлар куоракка тиийбиттэр. Бу куорат улахан бөҕөргөтүүлээх, аатырбыт Квантунскай армия киинэ, манна улахан утарсыыны көрсүбүттэр, элбэх сүтүк тахсыбыт. Биир дойдулааҕа милииссийэҕэ майорунан үлэлээбит Андрей Дмитриевич Каженкиннынн бииргэ сэриилэспиттэр, элбэх бойобуой сырыыга сылдьыбыттар. Мантан кэлин аатырбыт Кинган хайатын босхолоспут. Бу кэнниттэн “Забайкальскай Кинганскай дивизия” диэн ааты ылбыттар. Мантан салгыы Цицикар, Харбин, Гунзили куораттары ылан, Манчжурия киин куоратыгар Чанчуҥҥа тиийбиттэр. Маны таһынан Порт – Артур куораты босхолоспут. Чанчунь куоракка тиийэн пулеметнай взводка сулууспалаабыт. Батальоннарыттан аҕыйах киһи тиийэн былдьаныллыбыт трофеяны, сэби – сэбиргэли харабыллаан, Чанчуҥҥа 7 ый устата олорбуттар. Муус устар ыйга биһиги аармыйабыт кыайыы көтөллөөх Советскай Союзка тахсыбыттар. Ити курдук,Япония сэриитин түмүктээн, эрэйи эҥэринэн тэлэн, кыайыыны кынаттанан, 1947 сыл демоблизацияланан дойдутугар эргиллэн кэлбитэ. .Кыайыы үөрүүтэ иккистээн төрөөбүккэ тэҥнээҕэ. Сэрииттэн кэлээт,.Тыараһаттан төрүттээх Евдокия Карповна Поповалыын ыал буолбуттара, элбэх оҕоломмуттара. Аҕабыт эйэлээх олоҕу тутуһар үлэ үөһүгэр түспүтэ. Колхозка хонуу биригэдьииринэн анаммыта, ити быыһыгар, колхоз былаанын толорон, 1951-1952сс. Өлүөхүмэҕэ мас соҕотуопкатыгар үлэлээбитэ.Колхозка үлэлии сылдьан акка бырахтаран, атаҕын өлөртөрөн, үһүс группалаах инбэлиит буолбута. Ол эрээри үлэттэн илиитин араарбатаҕа. .Аҕабыт эргиэн үлэтигэр эдэр эрдэҕиттэн сыстаҕас буолан, 1953-1962сс. Чаачыгыйга, Кындалга, Чурапчы маҕаһыыннарыгар атыыһытынан, колхоз бухгалтерынан, кассирынан үлэлээбитэ.Ханнык баҕарар үлэҕэ сыстаҕас, бэриниилээх этэ. 1962-1970сс. уонна 1974-1979сс. Болтоҥоҕо Хатылыттан таһан почтальоннаабыта. Кини пенсияҕа тахсан да баран бу идэтинэн салгыы үлэлээбитэ. Онон аҕабыт эргиэҥҥэ 14, сибээскэ 17 сыл үлэлээбитэ. Кини нэһилиэк былыргытын, историятын үчүгэйдик билэрэ, музей, архыып үлэһиттэрэ үгүстүк көмөлөһүннэрэллэрэ. Болтоҥо оскуолатын музейыгар үлэлэспитэ.Айылҕаттан туойан ыллыыр дьоҕурдааҕа, кэнсиэрдэргэ кыттара. Кини соҕотох үлэһит, элбэх оҕолоох кыра хамнастаах да буоллар, 7 оҕотун атахтарыгар туруоран, үөрэхтээх дьон буолаларыгар кыһаллан, араас үөрэхтэргэ барыларын үөрэттэрбитэ. Билигин удьуор ууһатааччы 9 сиэннээх, 7 хос сиэннээх. 1986 сыллаахха Үлэ бэтэрээнэ буолбута. Аҕабыт Милитаристическай Японияны утары хорсуннук сэриилэспитин иһин 1947 сыл балаҕан ыйын 22 күнүнээҕи ыйааҕынан За победу над Японией мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Кэлин “Аҕа дойду сэриитин 2 степеннээх уордьанынан”, араас үбүлүөйдээх мэтээллэринэн, знактарынан бэлиэтэммитэ. Аҕабыт сэриигэ сылдьан, олоҕор элбэх ыарахаттары көрсөн, доруобуйата кэбирээн, ыарахан ыарыыттан 66 сааһыгар олохтон туораабыта. Кини ситэ олорботох олоҕун билигин оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ салҕыахтара.
Ахтыыны суруйда ортоку кыыһа Евдокия Федоровна Феоктистова.
Муус устар 28 күнэ, 2020 сыл.

Распечатать