Маркова Екатерина Егоровна

Аллараа өттүгэр
Тыыл, үлэ, тыа хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ, көһөрүллүү кыттыылааҕа, Мугудай нэһилиэгин Бочуоттаах олохтооҕо.   Эбээбит,  Маркова Екатерина Егоровна, 1935 сыллаахха Чурапчы оройуонун Мэлдьэхси нэһилиэгэр «Кыһыл сис» колхозка төрөөбут. Аҕата Марков Егор Николаевич (1912с.т.) – хонуу улэһитэ, Аҕа дойдуну көмускуур сэриигэ барбыта уонна эргиллибэтэҕэ, сэрии толоонугар сураҕа суох суппутэ. Кини 2-с Мэлдьэхси нэһилиэгэр Куохара үрэҕин халдьыатыгар, Чыппаада арҕаа баһыгар олохтоох Байбал Макаров (Арылыаскай) диэн киһи төрөппүт оҕото эбит, кыратыттан эбэтигэр иитиллибит. Ийэтэ Маркова (Оконешникова) Татьяна Петровна (1915с.т.) колхозка ыанньыксыттыыра. Кинилэр 5-тэ оҕоломмуттар, аас-туор олох содулугар биһиги ийэбит соҕотоҕун хаалбыт. Аҕатын аймахтара Лааһараптар диэн бандьыыттааһын саҕана олорон ааспыттар, үрүҥнэр илиилэриттэн өлбүттэр.
  «Кыһыл сис» колхоз көһөруллуугэ тубэһэн, эбэбит 7 саастаах кыыһын илдьэ ыраах Кэбээйи оройуонугар Сииттэ нэһилиэгэр тиийбиттэр. «Хаар туһэн эрдэҕинэ Бэстээх биэрэгэр өр баҕайы баарсаны кэтэһэн, туох да бэлэмэ суох көрсубут Кэбээйигэ улахан баҕайы аһаҕас балаҕаҥҥа элбэх баҕайы ыал кутуллубуттара. Өлуу-сутуу, аччыктааһын мантан саҕаламмыта» диэн ийэбит суруйан хаалларбыта баар. Ийэтэ ыраах балыкка сылдьара,эбээбитин дьукаахтара көрөллөрө. Өлүү-сүтүү, тоҥуу-хатыы, аччыктааһын алдьархайын барытын билбитэ. Ийэтэ аах элбэх буолан ыраах муҥхалыы бардахтарына,  Гоголев Тарас Тарасовичтаахха хаалара. Өлуу балыгыттан мииҥҥэ диэн балык иһин тоҥорон ыытара, иккис сылыгар балыксыттарга кыра нуорма биэрэн, онон тыыннаах хаалбыттара. Төһө да үөрэххэ баҕалаах буоллар, онон кыайан үөрэммэккэ хаалбыта. Таҥас сыыһыттан сыахай  оонньуурдаах 7-х кыыс өйдүүрүнэн, бэлэм тот олоххо тиийиэххит диэн эрэннэрэн ыыппыттара. Үһүс сылларыгар кыайан олорор кыахтара суоҕуттан, «Кыһыл сис» колхоз тыыннаах хаалбыт 29 хаһаайыстыбата, 65 киһитэ, ол иһигэр 26 улэһит, 29 оҕо колхозтарын аатын, бэчээтин, тобох 35 ынаҕын, 16 сылгытын илдьэ, хас биирдиилэрэ сайабылыанньа суруйан, 1944 сыллаахха саас Нам оройуонун Маймаҕа нэһилиэгэр көһөн кэлбиттэрэ. Бу сэрии, сут содулларыгар улаханнык оҕустарбыт, киһитэ-сүөһүтэ аҕыйаабыт, эстэ сыспыт «Кыһыл сис» дьоно олохтоох колхоз үлэтигэр төбөлөрүн оройунан түһэллэр, хас да киһи салайар үлэни туталлар. Ол эрээри саҥа да сиргэ кэлэн олохторо биллэ көммөт, онно эбии атын колхозтары Правительство уурааҕынан дойдуларыгар төттөрү көһөртүүллэр. Чурапчы сирэ-уота өҥсүйэн, төннүбүттэр олохтоох колхозтарга холбоһон, сорохтор туспа тэринэн олохторун бигэтик булуммут сурахтара иһиллэр. «Кыһыл сис» дьоно төрөөбүт Чурапчыларын булуохтарын баҕараллара күүһүрэр. Ол туһунан тыл быктаран көрдөхтөрүнэ, олохтоох колхоз дьоно да, салалта да саба саҥараллара.  Ийэтэ эйэҕэс-элэккэй, үтүө санаалаах буолан олохтоох дьоҥҥо-сэргэҕэ сөбүлэппитэ. Кыайыгас-хотугас буолан от тиэйиитигэр сылдьыбыта, ыанньыксыттаабыта. Маймаҕаҕа 10-н тахса сыл олорбуттара, ийэбит 7 км. сиртэн сылдьан үөрэммит. Аҥардас ийэтигэр көмөлөһөн оҕуруокка, окко үлэлиирэ, сир аһа хомуйан туттараннар ас-таҥас гыналлара. Ийэтэ олохтоох Петров Роман диэн киһиэхэ кэргэн тахсан биир кыыс оҕоломмута. Дария Петрова (Хоютанова) Төлөйгө олорбута, 5 оҕоломмута. Оҕолоро Төлөйүнэн, Дьокуускай куоратынан ыал буолан олороллор.
Эбээбит аах Намҥа олордохторуна, биир дойдулаахтара Дмитрий Аммосов армияттан кэлэн дьонун илдьэ бастакынан дойдуларыгар көһөн барбыттар. Хаалбыт дьон сайыһан ытаһа хаалаахтаабыттара, тутуспутунан төрүт олохторугар көһөр туһунан көрдөһүүлэрин көҥүллээбэтэхтэрэ. Оччолорго күүс өттүнэн көһөн барарын табыллыбат күннэрэ-дьыллара этилэрэ. Төрөөбүт төрүт дойдуларын ахтылҕанын сүрэх-быар ыарыыта оҥостон төһөлөөх киһи ыар дьылҕаламмыта, орто дойду олоҕуттан эрдэ арахсыбыттара буолуой?! 
Ыаллыы олорбут, сорохтор аймахтара баар Мугудай нэһилиэгин Калинин аатынан колхоз председателигэр Иван Ильич Сивцевкэ Оконешников Иван Петрович (Хочуон) этиитинэн, 1954 сыл сэтинньи 20 кунугэр колхоз уопсай мунньаҕар колхозка ылар туһунан сайабылыанньаларын көрөн, биир санаанан «ыларга» диэн уураахтыыллар. «Көҥүллээбэтэхтэринэ даҕаны син-биир күүспүтүнэн барабыт, массыыната ыыттыннар», – диэн сураҕы истээт, 1956 сыл ахсынньы 3 кунугэр И.И.Сивцев Е.И.Лаврентьев суоппардаах ЗИС-5 мааркалаах массыынаны ыытар. Массыына кузовын бириһиэнинэн бүрүйэн баран 5 хаһаайыстыба, 12 улахан киһини, 12 оҕону утуйар танаска суулаан, түүннэри тиэнэн тиийэн кэлэллэр. Эбэбитин кытта бииргэ төрөөбүт Никита Петрович Оконешников тутуу маастара этэ, онно эҥэрдэһэн олорбуттара. Таайдара уоллаах кыыс оҕолооҕо. Уола Афанасий Лыбынтах хотонугар механизатор этэ, киниттэн 4 оҕо хаалбыта. Кыыhа Екатерина Никитична республикаҕа биллэр быраас этэ, икки оҕоломмута. Эбэбит кыра балтыта Лаврентьева Мария Петровна Төлөйгө олорбута, үс оҕолооҕо. Бу барыта ийэбит өттүнэн аймахтарбыт.
  Көһөрүллүүгэ барыахтарыгар диэри Күндүлгэ Орто алааска олорбут дьиэлэрэ, маллара-саллара барыта умайан күл-көмөр буолбут, урукку колхозтара «Кыһыл сис» аата сүтэн, колхоз киинэ Күндүл – Ытык Эбэ иччитэх өтөххө кубулуйан, нэһилиэктэрэ Мэлдьэхси аата сир үрдүттэн симэлийбит…
  Ийэбит Маркова Екатерина Егоровна оскуоланы Хоптоҕо Дириҥэр бүтэрбитэ. 1959 сыллаахха аҕабытыгар Сивцев Дмитрий Дмитриевичка кэргэн тахсыбыта. Онтон Дьокуускайга биир сыллаах педагогическай кылааһы бүтэрэн иитээччи идэтин ылбыта, олоҕун оҕону иитиигэ анаабыта. 1960 сылтан 25 сыл устата Мугудайдааҕы детсадка иитээччинэн, 1972-1980 сылларга сэбиэдиссэйинэн үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Ийэбит холку майгылаах, олус сэмэй, сырдыгынан мичээрдиир кэрэ киһи этэ. Олус талааннааҕа – үчүгэйдик уруһуйдуура, иистэнэрэ, баайара.
  Оччолорго сэрии оҕолоро буоланнар оонньооботох оҕо саастарын, сырдык ыра оностубут уерэхтэрин, ийэбит ситэ олорботох олоҕун элбэх сиэннэрэ, хос сиэннэрэ салҕааталлар, уерэннэллэр диэн сэмээр кэтэһэбин…
  Оҕо саас диэни билбэккэ ыарахан усулуобуйаҕа уөскээн, куустээх улэҕэ уу-туҥуй санныларын тоһуйан, санааны-оноону сайа этэллэрин оннугар хам баттанан, суөм туһэн, уерэхтэн матан, ыарыһах буолан ырыҥалыыр дьоҕурдарын сутэрэн, сымыйа-кырдьык идеалларга уҥэн-суктэн кэлбиттэрэ – биһиги тереппуттэрбит, эбэлэрбит, эһэлэрбит, хаан-уруу дьоммут-сэргэбит, куус өттунэн хоту көһөруллуу кыттыылаахтара.      

Распечатать